Minimal Agitation เขย่าน้อยลง ได้ผลดีมากขึ้น?

ภาพนี้สภาพแสงที่ส่วนมืดกับส่วนสว่างจากหลอดไฟต่างกันเยอะมาก ได้ผลน่าพอใจทีเดียว

ระยะหลังนี้ผมไม่ค่อยถ่ายภาพในฟอร์แมต 135 (หรือบ้างเรียก 35 mm) เท่าไหร่นัก จะถ่าย Medium Format เป็นหลักมากกว่า เพราะเริ่มถ่ายน้อยลง สำหรับผมม้วนนึงซัก 12 รูปนี่กำลังดีเลย ไม่ต้องคาฟิล์มไว้ในกล้องนาน หรือว่าตะบี้ตะบันกดๆ ไปให้หมดม้วนเพื่อจะได้ถอดล้าง สลับกับหัดถ่าย LF บ้างนิดหน่อย เพราะชอบทำงานช้าๆ กับกล้องเพื่อเก็บภาพทีละใบแล้วใส่ใจกับการล้างฟิล์มใบนั้นๆ และคิดว่าหลายๆคน ที่พอข้ามไปใช้ฟอร์แมตที่ใหญ่กว่า แล้วได้เห็นเนกาทีฟที่ล้างออกมาก็คงไม่อยากกลับมาใช้ฟอร์แมตที่เล็กกว่าแน่นอน แต่บางทีบางสถานการณ์ การกลับมาใช้ฟอร์แมต 135 ที่คล่องตัวกว่า จำนวนภาพต่อม้วนที่มากกว่าก็เหมาะสมกว่า ช่วงนี้ผมปัดฝุ่นเอา eos 30V ติดเลนส์ 17-40 f4 L ออกมาใช้งานใหม่ แต่คราวนี้ผมคิดไปถึงเรื่องการล้างฟิล์มเพื่อให้ฟิล์มที่พื้นที่เล็กๆ นี้มีคุณภาพมากที่สุด

ด้วยข้อจำกัดของฟิล์มขนาด 135 ทั้งเรื่องของขนาด (พื้นที่ของฟิล์มที่ใช้งานจริงๆ คือ 24x36 mm เท่านั้น) และในหนึ่งม้วนนี่เรียกว่าถ่ายภาพที่มีความหลากหลายทั้งสภาพแสงและคอนทราสต่างๆกันไป ทั้งกลางแดดบ้าง ในร่มบ้าง หรือสภาพแสงน้อยๆ บ้าง อีกทั้งยังข้อจำกัดในการขยายภาพลงบนกระดาษอีก ปกติผมจะขยายภาพลงบนกระดาษขนาด 8x10 นิ้ว กับฟิล์ม 135 นี่เท่ากับเราขยายมันขึ้นเกือบๆ สิบเท่า (10x) แล้วนะครับ ยิ่งถ้าเกิดรูปไหนอยากขยายลงกระดาษขนาด 11x14 นิ้วด้วยแล้ว ถ้าไม่เตรียมฟิล์มให้มีคุณภาพที่สุดแล้วเวลานำไปขยายจะต้องแก้ปัญหาต่างๆ มากมาย ซึ่งบางครั้งเสียเวลากว่าการถ่ายและล้างฟิล์มหลายเท่าตัว

ฟิล์ม Ilford Hp5+ ม้วนนี้ถ่ายมาหลากหลายสภาพแสง
ไม่ว่าจะกลางวันกลางแจ้ง กลางคืนในอาคาร นอกอาคาร

พอดีหลังจากที่ได้เดินลัดเลาะตามซอกซอยแห่งเส้นทางขาวดำทำมือ ผมมาติดใจน้ำยาตัวนึงของ Ilford ชื่อ ID-68 ที่คิดว่าเทียบเท่ากับ Microphen ผมเป็นคนที่ชอบน้ำยาสูตรที่ใช้ Phenidone แทน Metol อยู่แล้ว (PQ Developer) เพราะโดยส่วนตัวเห็นว่ามันช่วยเพิ่ม Speed ให้กับฟิล์มได้ (โดยปกติแล้วถ้าเราถ่ายที่ Box Speed สังเกตุให้ดีนะครับว่ารายละเอียดในส่วนเงามืด หรือโซนต่ำๆ แทบจะไม่มีให้เห็นในเนกกาทีฟเลย โดยเฉพาะส่งล้างตามแลปรูปด่วนทั่วไป) ผมชอบน้ำยาของ Ilford ตัวนี้เพราะ Film Speed ไม่เสียเลย กับฟิล์มบางตัวอย่างเช่น Tri-x ยังได้เพิ่มเป็น 800 ด้วยซ้ำ สามารถใช้ล้างฟิล์มที่ถ่ายที่ Box Speed ได้ทุกตัวครับ เหมาะกับคนที่ยังไม่เข้าใจการหาค่า Exposure Index (EI) ของตัวเอง ราคาอาจจะสูงหน่อยแต่มีวิธีการล้างแบบวนซ้ำใช้ซึ่งไว้วันหลังมีโอกาสจะเอามาเล่าอีกครั้ง หรือจะผสมเองแบบผมก็ได้ หาสูตรได้ทั่วไปในอินเตอร์เน็ต 

ข้อดีอีกอย่างหนึ่งของน้ำยาตัวนี้คือเป็นน้ำยาล้างฟิล์มแบบเกรนค่อนข้างละเอียด (fine-grain) เมื่อเทียบกับความคมชัดที่ดี สามารถผสมน้ำอัตราส่วน 1:1 หรือ 1:3 ก็ได้ โดยยิ่งเจือจาง ยิ่งได้ความคมที่ดีขึ้น (acutance) และการไล่โทนที่สวยอีกด้วย แต่เป็นน้ำยาคนละประเภทกับพวก High Definition นะครับ พวกนั้นออกแบบมาให้ความคมชัดสูงมากๆ เพราะทำงานกับเกรนอีกแบบหนึ่ง แต่มีดีย่อมมีเสีย ข้อเสียของน้ำยาที่เป็นพวก PQ นี้จะทำให้เบสฟิล์มที่ได้ขุ่นมากกว่า (fog) อาจจะดูแปลกตากับคนที่ไม่เคยใช้น้ำยาพวกนี้มาก่อน แต่ไม่มีผลกับการอัดขยายนะครับ ถ้าเราล้างได้ถูกเวลาก็จะได้คอนทราสที่ถูกต้อง

ลองทดลองอีกครั้งกับสภาพแสงที่ค่อนข้างซับซ้อน โทนสว่างสวยทีเดียว

จากคุณสมบัติของน้ำยาที่กล่าวไป ทำให้ผมคิดว่าถ้านำมาใช้กับฟิล์ม 135 น่าจะทำให้ได้เนกาทีฟที่ดีขึ้น ทีนี้ก็ลองมาคิดถึงวิธีการล้างดูบ้าง เป้าหมายผมสำหรับฟิล์ม 135 คือเกรนต้องไม่หยาบ เพราะต้องขยายรูปที่กำลังขยายสูงมาก ความคมต้องดี รายละเอียดต่างๆ ในส่วนมืดต้องปรากฏไม่ดำเป็นปื้นๆ และด้วยหลายๆ สภาพแสงในหนึ่งม้วน รูปที่ถ่ายกลางแจ้งอาจจะมีปัญหาในส่วนของไฮไลท์ที่อาจจะเข้มเกินไปทำให้เกิดปัญหาตอนขยายรูป ต้องสามารถคุมไฮไลท์ตรงนี้เอาไว้ให้ได้ด้วย (ความจริงมีน้ำยาอีกหลายสูตรที่แก้ปัญหา Highlight โดยตรงเหมือนกันนะครับ แต่ต้องแลกกับเสียอย่างอื่นไป)

Ansel Adams แนะนำไว้ในหนังสือ Negative ของเค้าไว้ว่า การใช้ฟิล์มแบบม้วน Roll Film ที่ถ่ายสภาพแสงต่างๆ กัน ควรจะล้างลดเวลาลงเพื่อป้องกัน Highlight เอาไว้ (ให้ล้างแบบ N-1) ซึ่งการลดเวลาล้างลงย่อมมีผมกับความเข้มของเนกาทีฟในส่วน Shadow ไปด้วย คือทำให้รายละเอียดเงามืดหายไป Ansel Adams แนะนำว่าควรใช้การล้างแบบ Minimal Agitation เข้าช่วยในกรณีแบบนี้ ข้อดีคือรายละเอียดและความเข้มในส่วนเงายังคงดีอยู่ ขณะเดียวกันก็ช่วยทำให้ส่วน Highlight ไม่เข้มมากจนเกินไป Minimal Agitation คือการล้างโดยการลดการเขย่าแทงค์ลง อย่างในปกติเราจะเขย่าแทงค์ทุกๆ หนึ่งนาที ก็ให้ยืดเวลาเป็นเขย่าทุกๆ สามนาทีแทน และอาจจะลดจำนวนการเขย่าลงด้วย อย่างเช่นรอบละสี่ครั้ง ก็อาจจะลดเหลือแค่สามครั้ง แล้วการเปลี่ยนวิธีนี้มันเกิดอะไรขึ้น?

เมื่อเราเทน้ำยาใส่ในแทงค์ ฟิล์มเริ่มสัมผัสกับน้ำยา ในส่วนที่เป็นไฮไลท์ ในตอนถ่ายส่วนนี้จะรับแสงมาก น้ำยาต้องทำปฏิกิริยาเคมีสร้างภาพบริเวณนี้สูงมาก ทำให้น้ำยาหมดฤทธิ์อย่างรวดเร็ว ส่วนในบริเวณที่ได้รับแสงน้อยในฟิล์ม (Shadow) การสร้างภาพจะเกิดปฏิกิริยาน้อยกว่า ทำให้น้ำยาบริเวณนี้ยังทำงานได้ต่อไปเรื่อยๆ เมื่อเห็นภาพการทำงานทางเคมีที่เกิดขึ้นแล้ว โดยปกติเราต้องเขย่าแทงค์เพื่อให้น้ำยาเคลื่อนที่ ให้น้ำยาที่ใหม่กว่าเข้าแทนที่เพื่อสร้างภาพที่บริเวณ Highlight โดยปกติเราก็จะเขย่าให้น้ำยาวนเข้าไปใหม่ทุกๆ นาทีจนกว่าจะครบตามเวลาที่ต้องการ

ทีนี้พอเราเปลี่ยนการเขย่าเป็นทุกๆ สามนาที น้ำยาบริเวณ Highlight จะหมดฤทธิ์ไปละ แต่ที่ Shadow มันยังคงทำงานสร้างภาพต่อไปเรื่อยๆ เท่ากับว่าทุกๆ สามนาทีเราชะลอการสร้างภาพที่ Highlight และเพิ่มการสร้างภาพที่ Shadow เหมือนกับเรากำลังพยายามบาลานซ์อัตราการสร้างภาพของทั้งสองส่วนให้มากขึ้นกว่าการเขย่าแบบปกติ แต่อย่าลืมว่าเรากำลังลดการสร้างภาพที่ Highlight ลง ดังนั้นจึงจำเป็นต้องเพิ่มเวลาในการล้างมากขึ้น เวลาแนะนำในการเริ่มต้นทดลองคือเพิ่มขึ้นอีก 50% ของเวลาปกติที่เราใช้ล้างในการเขย่าแบบปกติ (จะแตกต่างกันไปตามชนิดของฟิล์ม และน้ำยาที่เลือกใช้ร่วมกัน) ผลที่ได้คือในส่วน Shadow จะเกิดรายละเอียดและคอนทราสที่ดีเพิ่มมากขึ้น  และยังสามารถกด Highlight เอาไว้ไม่ให้หนาจนเกินไปอีกด้วย ในความเข้าใจของผมเองกระบวนการแบบนี้และผลที่ได้ออกมา ฝรั่งเค้าเรียกว่า Compensation Effect คนละอย่างกับกระบวนการ Push นะครับ การ Push เป็นการ Under expose แล้วทำการ Over develop ซึ่งแน่นอนการเพิ่มเวลาล้างนั้นทำให้เกรนหยาบขึ้นอย่างแน่นอน และรายละเอียดในส่วนเงามืดจะไม่ค่อยมีเพราะฟิล์มรับแสงไม่พอที่จะเกิดภาพได้

การไล่โทนในโซนต่ำยังมีรายละเอียดและคอนทราสที่ดี

ครั้งนี้เรามีตัวแปรที่เล่นอยู่คือ การเขย่า กับน้ำยาที่มีคุณสมบัติเพิ่ม Film Speed ผมยังไม่อยากเปลี่ยน Dilution ของน้ำยาเป็น 1+3 เพราะอยากเห็นแค่ผลของการเปลี่ยนการเขย่าเสียก่อน ไว้โอกาสหน้าคงได้ลองกัน จากการเปลี่ยนการเขย่าแบบนี้ ผมขอสรุปว่าเราได้ Shadow Detail และ Shadow Contrast ที่ดีขึ้น ซึ่งแน่นอนเมื่อส่วนเงาเนื้อหนังมีเพิ่มมากขึ้นย่อมแสดงว่าเราได้ Film Speed เพิ่มมากขึ้น อย่างรูปประกอบต่างๆ ในที่นี้ผมใช้ Hp5+ ถ่ายที่ EI 800 กับฟิล์ม 120 ก็ทำให้ทำงานง่ายยิ่งขึ้นโดยเฉพาะกับกล้องแบบ TLR ที่ผมใส่ฟิลเตอร์สีเหลืองเพิ่ม ซึ่งต้องเสียแสงไปอีก 1 Stop หรือกับกล้อง Slr ที่เลนส์ไม่ได้ไวแสงมากนัก ก็ใช้ถ่ายในสภาพแสงน้อยๆ ได้อย่างดี และได้ภาพที่มีรายละเอียดในส่วนมืดๆ ได้อย่างดี ส่วนเรื่องเกรนนั้นถือว่าพอใช้ได้กับฟิล์ม 135 แต่ความสัมพันธ์อย่างหนึ่งที่น่าสนใจคือ ถ้าคุณต้องการความคมมากขึ้น คุณต้องการเกรนที่ใหญ่ขึ้น เพราะความคมที่เกิดขึ้นมันเกิดจากเกรน อันนี้เป็นความเห็นส่วนตัวของผม ณ ตอนนี้นะครับ อีกหน่อยพอเจออะไรมากขึ้น อาจจะมีข้อมูลใหม่ก็ได้

บทความนี้อาจจะออกไปทางด้านเทคนิคมากเกินไปหน่อย แต่ผมคิดว่ามันสำคัญต่อคนที่คิดจะเริ่มล้างฟิล์มเอง จะได้มองเห็นภาพว่าไอ้ที่เราได้เรียนรู้มานั้นทำไปเพื่ออะไร แล้วมันเกิดผลอย่างไร น้ำยากับฟิล์มมันทำงานร่วมกันอย่างไร เพื่อที่จะได้นำไปประยุกต์ใช้ให้เหมาะกับแต่ละคนได้ต่อๆไป

แถมซักใบ ภาพนี้จากฟิล์ม 120 ฟอร์แมต 645 นะครับจะเห็นว่าการไล่โทนดีกว่าฟิล์มเล็กๆ มาก
(กลายเป็นสีซีเปียได้อย่างไรไม่ทราบ น่าจะเป็นข้อผิดพลาดของโปรแกรมสร้าง Blog)

ภาพประกอบทั้งหมดผมสแกนจากเนกาทีฟนะครับ (รู้สึกว่าความแน่นของเกรนไม่ค่อยสวยเท่าไหร่ คงต้องทดสอบอีกซักม้วนนึงกับน้ำยาที่ผสมสดๆ อีกครั้ง) ยังไม่มีโอกาสขยายลงบนกระดาษ ไว้มีเวลาจะขยายแล้วสแกนมาลงกันใหม่นะครับ แต่ผมพยายามปรับให้ส่วนในเงามืดมีน้ำหนักใกล้เคียงกับที่อยู่ในเนกาทีฟมากที่สุดเท่าที่ทำได้ สุดท้ายสิ่งไหนที่อ่านแล้วไม่เข้าใจ หรืออยากโต้แย้งเชิญคอมเมนท์ทิ้งไว้ได้เลยครับ การโต้เถียงกันให้เกิดความรู้ใหม่ๆ ยินดีเสมอครับ หรืออยากแลกเปลี่ยนประสบการณ์และข้อมูลต่างๆ สามารถทำได้เสรีในพื้นที่แห่งนี้ครับ

The production of a perfect picture by means of photography is and art. 

The production of a technically perfect negative is a science.

--- Ferdinand Hurter